In ons vorige blogbericht hebben we u geïnformeerd over de nieuwe Wet Bestuur en Toezicht Rechtspersonen (WBTR). Deze wet regelt de wettelijke basis voor de raad van toezicht bij stichtingen en verenigingen. Daarnaast geeft de wet duidelijke normen voor het handelen van bestuurders en toezichthouders van verenigingen en stichtingen. Het zijn van toezichthouder is sinds de invoering van de wet zeker geen erebaan meer, maar een serieuze baan met bijbehorende verantwoordelijkheden. De wet bevat daarom ook een regeling over tegenstrijdig belang bij bestuurders en toezichthouders. Een regeling over tegenstrijdig belang ontbrak tot op heden voor de stichting. Voor verenigingen, coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen wordt de bestaande regeling gewijzigd.
Als bestuurder, toezichthouder of anderszins betrokkene is het van belang om te weten of de besluitvorming correct heeft plaatsgevonden en hoe moet worden gehandeld in het geval van tegenstrijdige belangen tussen de rechtspersoon en de bestuurder en/of toezichthouder. Veel fraude incidenten in de zorg kwamen tot stand doordat met aan de bestuurder gelieerde partijen lucratieve contracten werden gesloten. Sinds 1 juli 2021 mag een bestuurder of toezichthouder niet deelnemen aan de stemming over een besluit waarbij de bestuurder of toezichthouder een tegenstrijdig belang heeft. Onder tegenstrijdig belang dient te worden verstaan: ieder direct of indirect belang van de betreffende persoon dat tegenstrijdig is met het belang van de rechtspersoon en de daaraan verbonden onderneming. Indien kan worden aangetoond dat een bestuurder bijvoorbeeld (financiële) banden heeft met derden waarmee de vereniging of stichting wenst te contracteren, dan mag de bestuurder niet stemmen over het besluit tot het aangaan van het contract. De bestuurder mag andere bestuurders of leden van de vereniging wel over het contract informeren, maar mag niet stemmen en zelfs niet deelnemen aan de beraadslaging over het besluit. Het doel van de regeling is helder. Beoogd wordt om elk risico op onverenigbare belangen van de bestuurder of toezichthouder met de rechtspersoon uit te sluiten, ongeacht of het risico zich daadwerkelijk voordoet.
Wat nu als er geen besluit kan worden genomen omdat de stichting bijvoorbeeld maar één bestuurslid heeft of omdat alle bestuurders een (potentieel) tegenstrijdig belang hebben? In dat geval dient de raad van toezicht (of raad van commissarissen) het betreffende besluit te nemen. Als er ook geen sprake is van een raad van toezicht dan wordt het besluit alsnog door het bestuur of, in het geval van bijvoorbeeld een vereniging, door de algemene ledenvergadering genomen. In de statuten van de rechtspersoon kan een andersluidende regeling worden opgenomen. Indien het bestuur ondanks tegenstrijdig belang het besluit zelf neemt, omdat er bijvoorbeeld geen raad van toezicht is ingesteld, dan dient het bestuur schriftelijk vast te leggen om welke redenen het besluit wordt genomen zodat het besluit altijd achteraf kan worden getoetst.
Naast de wettelijke regeling geldt dat er sprake kan zijn van een toepasselijke corporate governance code waarin regelingen omtrent tegenstrijdig belang zijn opgenomen. Een voorbeeld hiervan is de Zorgbrede Governancecode. Hierin is geregeld dat in de reglementen van de raad van bestuur en de raad van toezicht moet worden opgenomen hoe met (de schijn van) tegenstrijdig belang wordt omgegaan. Als u te maken heeft met tegenstrijdig belang dient u dus niet alleen te toetsen aan de wettelijke regeling, maar is het ook van belang om de statuten, interne reglementen en eventueel toepasselijke governance codes te checken.
De regeling over tegenstrijdig belang is er niet alleen voor het bestuur, de raad van toezicht of de vereniging of stichting zelf. Ook belanghebbenden zoals financiers, cliënten of leden kunnen er een beroep op doen. Zij kunnen op grond van tegenstrijdig belang vernietiging van het besluit vorderen. Deze vernietiging heeft alleen interne werking en raakt bijvoorbeeld het gesloten contract en daarmee de wederpartij van de vereniging of stichting dus niet. Dit is anders als de derde wist van het tegenstrijdig belang, bijvoorbeeld als de bestuurder van de stichting en de bestuurder van de wederpartij dezelfde persoon is. De tegenstrijdig belang regeling kan dus in sommige gevallen een belangrijk gereedschapsmiddel zijn tegen de bestrijding van bijvoorbeeld fraude. Daarnaast geldt dat verenigingen en stichtingen door het instellen van een raad van toezicht aan buitenstaanders kunnen laten zien dat zij zichzelf wapenen tegen bijvoorbeeld tegenstrijdig belang. Dit komt uiteraard de geloofwaardigheid van de vereniging of stichting ten goede.
De Wet Bestuur en Toezicht Rechtspersonen (WBTR) brengt verantwoordelijkheden met zich mee. Dit schept duidelijkheid voor alle betrokkenen. Hoewel aansprakelijkheidsnormen worden verzwaard is er ook reden om de regeling te omarmen en de professionalisering van stichtingen en verenigingen vooral toe te juichen.
